Een ventilatiesysteem wordt vaak bestuurd met behulp van eenvoudige schakelaars zoals de 3-standenschakelaar bij een C- of een D-systeem Ook een handmatige mechanische bediening bij de luchttoevoerklep aan het raam in een C-systeem wordt nog vaak toegepast. Met sensoren en met uitgebreid besturingsgemak kan een ventilatiesysteem in een woning beter functioneren. Betere luchtkwaliteit en minder energieverbruik zijn toch echt wel interessante voordelen van meten en sturen.

Besturen

De besturing van een ventilatiesysteem kan met een 3- of 4-standenschakelaar. De 3-standenschakelaar wordt bij een D-systeem soms uitgebreid met een LED-je dat aangeeft dat de filters vervangen moeten worden. Bij een 4-standenschakelaar worden de 3 klassieke standen laag, midden en hoog uitgebreid met een vierde mogelijkheid: automatisch. In dat geval bepaalt de besturing van het ventilatiesysteem wat de beste keuze is.

De standenschakelaars worden niet altijd op dezelfde manier aan het toestel aangesloten. Een 3-draadse aansluiting zal je vaak tegenkomen. Je zult ook een aansluiting met een RJ11-bekabeling (in de volksmond een telefoonkabel) tegenkomen. Goed navragen wat je precies nodig hebt is dus de boodschap.

Vaak kan een ventilatiesysteem ook voorzien worden van een uitgebreide sturing waarmee de instellingen van het toestel aangepast kunnen worden. Je kunt bij een aantal merken op die manier de inschakel- en uitschakeltemperaturen voor de bypass regelen. Vaak kan je ook de onbalans instellen bij het gebruik van een open haard of een dampkap. Toestellen die voorzien zijn van een voor- of naverwarming kunnen via het menu op de display ook afgestemd worden aan je eigen comfortwensen. Uiteraard kan er bij de meeste displays ingesteld worden wat de debieten moeten zijn. De standaard ingestelde debieten kunnen zo bij elke stand ingesteld worden op de gewenste waarden. Merk op dat sommige instellingen enkel bedoeld zijn voor de installateur. Zonder kennis van de werking van het toestel kan je immers een instelling opgeven die kan leiden tot beschadiging van het toestel.

Displays hebben naast de instellingen van de toestellen ook vaak een bijkomend voordeel. Er kan vaak met een display een weekprogramma ingesteld worden. Je kunt kiezen uit enkele standaard voor gedefinieerde weekprogramma’s, maar je kan ook je eigen programma maken. Opstaan met een hoger debiet en vertrekken naar het werk met een gerust hart dat het debiet naar de laagste stand gaat zodra de deur dicht gaat. Op zaterdag en zondag een ander tijdstip, maar dan wel de ganse dag de middenstand? Geen probleem voor de weekprogramma’s.

Displays hebben soms ook de mogelijkheid om een vakantieprogramma te hanteren. Dit wil zeggen dat de ventilatie dan op laagste stand gaat werken gedurende de afwezigheid van de bewoners.

Displays worden meestal aangesloten met kabels met meerdere draden. Welk soort kabel je moet voorzien moet je navragen bij de leverancier.

Een display voor de besturing van een ventilatiesysteem maakt dit systeem al snel 150 tot 300 Euro duurder. Als je niet van plan bent om je erg veel van je ventilatiesysteem aan te trekken (wat overigens geen schande is), dan is de extra investering voor een display of een 4-standenschakelaar interessant omdat je zo gerust kan zijn dat je een betere luchtkwaliteit zal hebben.

Meten

De automatische werking van een ventilatietoestel (denk aan de 4de stand van een 4-standenschakelaar) kan enkel goed functioneren door gebruik te maken van sensoren. Sensoren worden gebruikt om je ventilatiesysteem af te stemmen op de vraag tot ventilatie. Dit wordt vaak vraaggestuurde ventilatie genoemd. De sensoren die in woningen gebruikt worden zijn op te delen in 3 groepen: bewegingssensoren, vochtsensoren en CO₂-sensoren.

Met behulp van bewegingssensoren kan het ventilatiesysteem weten dat er iemand aanwezig is in de woning. Bewegingssensoren worden meestal toegepast op toiletten, maar ook in een woonkamer kunnen ze zinvol toegepast worden.

Vochtsensoren meten het vochtniveau in de woning. Het is daarbij belangrijk te weten dat er steeds de relatieve vochtigheid in procent gemeten wordt. 100% luchtvochtigheid wil zeggen dat de waterdamp in de lucht neerslaat. In de buitenlucht kennen we dit als mist of regen. In de woning is dit uiteraard niet gewenst. 0% relatieve vochtigheid wil zeggen dat er geen waterdamp in de lucht aanwezig is. Deze situatie komt in praktijk niet voor, maar het kan wel erg droog worden. De hoeveelheid waterdamp die in lucht kan zitten is afhankelijk van de temperatuur. Hoe lager de temperatuur hoe minder waterdamp in de lucht kan zitten.

Een vochtsensor meet het vochtniveau en het ventilatiesysteem tracht het vochtniveau in de woning op ongeveer 50% te houden. Dit is het aangenaamste (en gezondste) vochtniveau bij normale binnentemperaturen.

Vochtsensoren gebruiken om te ventileren is doorgaans een goede keuze. Het vochtniveau in de woning wordt immers voor het grootste deel door de bewoners veroorzaakt (koken, douchen, wassen, ..).

Gewoonlijk zal een ventilatiesysteem meer binnenlucht afvoeren (en toevoeren) als het binnen te vochtig is. Wanneer het tegelijk ook buiten erg vochtig is (bij regen bijvoorbeeld) heeft het niet veel zin om extra te ventileren. Er wordt immers ook meer vocht naar binnen gebracht. Merk op dat dit voor elk ventilatiesystem is. Een slimme vochtbesturing die ook rekening houdt met de luchtvochtigheid buiten is beter.

Vochtsensoren kunnen in de kamers geplaatst worden, maar ze worden vaak ook in het toestel voorzien. Bij vochtsensoren in het toestel zijn er dan nog 2 soorten mogelijk. Ofwel wordt het vochtniveau voor alle kamers gezamenlijk gemeten (in een C-systeem bijvoorbeeld), ofwel wordt het vochtniveau op elk afvoerkanaal gemeten (vraaggestuurd C-systeem). Vochtsensoren in de slaapkamers of in de woonkamer worden ook toegepast bij bijvoorbeeld D-systemen.

Een CO₂-sensor meet het aantal deeltjes CO₂ in de lucht. Het aantal deeltjes CO₂ wordt uitgedrukt in parts per million (ppm). In de buitenlucht is 400 tot 500 ppm normaal. In de woning kan het CO₂-niveau snel oplopen tot meer dan 1000 ppm. 1000 ppm is het CO₂-niveau waarvan aangenomen wordt dat de luchtkwaliteit nog net voldoende van kwaliteit is. Boven 1000 ppm is de luchtkwaliteit te laag. In een niet actief geventileerde eenpersoonsslaapkamer kan binnen een half uur het CO₂-niveau al meer dan 1500 ppm zijn.

Een bewegingssensor en een vochtsensor zijn per stuk niet zo erg duur. Als je elke kamer gaat uitrusten met deze sensoren, kan de totale investering al behoorlijk oplopen. Je moet niet verbaasd zijn als je installateur spreekt van een meerkost van 1000 Euro. Voor CO₂-sensoren is de investering nog groter. Met een kostprijs van ongeveer 250 tot 500 Euro per sensor, zal je snel begrijpen dat een ventilatiesysteem met sensoren in elke kamer een zeer grote meerkost kan vormen.

Domotica

Veel nieuwe woningen worden met een domoticasysteem uitgerust. Het lijkt de ideale oplossing om ook het ventilatiesysteem via dit domoticasysteem te besturen. Voor ventilatiesystemen die met een 3-standenschakelaar bediend worden, kan dit relatief eenvoudig door 2 of 3 uitgangen van het domoticasysteem te gebruiken voor de besturing van de ventilatie. Wanneer het ventilatiesysteem met eigen besturing of met een display werkt, is dit minder vanzelfsprekend.

Een aantal fabrikanten volgt de evolutie naar domotica zeer goed. Er zijn extra aansluitingen op het toestel voorzien en soms is er zelfs een universeel communicatieprotocol mogelijk. De installatiehandleiding van een toestel geeft je meestal al goed aan wat er wel en wat er niet kan. Als er niets over aansluiten op een externe sturing in de handleiding te vinden valt, kan je beter niet voor dit toestel kiezen als je een integratie met domotica voor ogen hebt.

Dit artikel verscheen eerder op de website Habitos. Figuren door Luchtwinkel.be.